Kedayan

Suku Kedayan: Warisan Budaya Unik di Borneo

Suku Kedayan adalah salah satu suku pribumi yang terdapat di Brunei, Sabah (Malaysia), dan Kalimantan Utara (Indonesia). Mereka terkenal dengan budaya pertanian, kebijaksanaan dalam perubatan tradisional, serta pegangan kuat terhadap adat dan nilai kehidupan bermasyarakat.

1. Asal Usul dan Penyebaran

Suku Kedayan dipercayai berasal dari Brunei dan kemudian menyebar ke Sabah (Beaufort, Sipitang, Papar, Kota Belud) serta Kalimantan Utara. Ada teori yang mengatakan mereka adalah keturunan campuran Melayu Brunei dan penduduk asli Borneo, tetapi mereka mempunyai identiti tersendiri.

Di Brunei, mereka merupakan salah satu kaum terbesar selepas Melayu Brunei. Sementara di Sabah dan Kalimantan Utara, mereka sering tinggal berhampiran kampung Melayu dan Dusun, menjadikan mereka antara komuniti yang unik di Borneo.

2. Bahasa Kedayan

Mereka bertutur dalam Bahasa Kedayan, yang mirip dengan Bahasa Melayu Brunei, tetapi mempunyai dialek tersendiri. Beberapa perbezaan termasuk:
✅ "Kami" (Kedayan) → "Kita" (Melayu Brunei)
✅ "Apa gasan mu?" (Kedayan) → "Apa khabar kamu?" (Melayu Brunei)

Bahasa Kedayan lebih dekat dengan Bahasa Melayu Kuno, menjadikannya salah satu dialek unik di Nusantara.

3. Kehidupan dan Mata Pencarian

🔹 Pertanian dan Perladangan – Suku Kedayan terkenal sebagai petani yang mahir. Mereka menanam padi, kelapa, sagu, dan buah-buahan seperti durian dan rambutan.
🔹 Perubatan Tradisional – Masyarakat Kedayan terkenal dengan pengetahuan herba dan perubatan tradisional. Mereka menggunakan ramuan seperti akar kayu, daun herba, dan minyak kelapa untuk pengubatan.
🔹 Pembuatan Garam Bukit – Di Beaufort, Sabah, Kedayan terkenal dengan kemahiran menghasilkan garam bukit secara tradisional.

4. Kepercayaan dan Agama

Sebelum kedatangan Islam, masyarakat Kedayan mengamalkan animisme, tetapi kini hampir keseluruhan suku Kedayan beragama Islam. Walaupun begitu, mereka masih mengekalkan beberapa amalan tradisional seperti:
✅ Adat berubat – Menggunakan dukun dan bomoh untuk perubatan herba.
✅ Upacara khas – Seperti "Makan Tahun" (kenduri kesyukuran selepas menuai padi).

5. Adat Perkahwinan

🔹 Perkahwinan masyarakat Kedayan mengikut adat Melayu, dengan beberapa kelainan seperti:
✅ Merisik & Meminang – Pihak lelaki menghantar wakil untuk bertanya khabar dan menyatakan niat.
✅ Berian (Mas Kahwin) – Biasanya dalam bentuk wang, barangan emas, atau hasil tanaman.
✅ Majlis Akad Nikah & Bersanding – Diiringi muzik gendang Kedayan dan makanan tradisional.

6. Pakaian Tradisional Kedayan

Pakaian tradisional mereka hampir sama dengan Melayu Brunei tetapi dengan sentuhan khas Kedayan:
👗 Wanita – Baju Kurung Kedayan dengan sulaman halus dan tudung.
👔 Lelaki – Baju Melayu lengkap dengan sinjang (kain samping) dan songkok.

7. Makanan Tradisional Suku Kedayan

🍚 Nasi Beras Pulu – Sejenis beras pulut yang dimasak khas.
🥥 Kelupis – Pulut berinti yang dibalut dengan daun.
🌿 Ambuyat – Sejenis makanan berasaskan sagu, dimakan dengan kuah asam.
🦑 Pais Udang atau Ikan – Ikan atau udang yang diperap dan dibakar dalam daun pisang.

8. Struktur Sosial & Nilai Masyarakat

🔹 Gotong-royong sangat penting dalam kehidupan harian masyarakat Kedayan. Mereka sering bekerjasama dalam pertanian, pembinaan rumah, serta majlis kenduri.
🔹 Sistem kekeluargaan mengutamakan hubungan erat antara saudara-mara.
🔹 Panggilan Hormat – Mereka menggunakan gelaran seperti Awang dan Dayang untuk lelaki dan wanita sebagai tanda penghormatan.

Kesimpulan

📌 Suku Kedayan adalah masyarakat Melayu pribumi di Brunei, Sabah, dan Kalimantan Utara dengan budaya unik dan tradisi yang kaya.
📌 Mereka terkenal dalam bidang pertanian, perubatan tradisional, dan adat yang masih diamalkan sehingga kini.
📌 Meskipun moden, mereka masih berpegang teguh kepada nilai tradisional dan warisan nenek moyang.

Tarian Tradisional dan Perayaan Utama Masyarakat Kedayan

Suku Kedayan, yang berasal dari Brunei, Sabah, dan Kalimantan Utara, mempunyai warisan budaya yang kaya, termasuk tarian tradisional dan perayaan utama. Berikut adalah beberapa aspek penting budaya mereka:

1. Tarian Tradisional Masyarakat Kedayan

🔸 Tarian Adai-Adai

💃 Tarian Adai-Adai ialah tarian tradisional Kedayan yang berasal dari Brunei dan Sabah.
🎶 Ia sering dikaitkan dengan masyarakat nelayan Kedayan, yang menggambarkan kehidupan mereka di laut.
🔹 Ciri utama tarian ini:
✅ Pergerakan lembut dan mengalun seperti ombak laut.
✅ Diiringi dengan lagu rakyat Kedayan bertajuk Adai-Adai, yang mengisahkan kehidupan nelayan.
✅ Biasanya ditarikan oleh wanita dengan pakaian tradisional Kedayan.

Tarian ini sering dipersembahkan dalam majlis rasmi, perkahwinan, dan perayaan kebudayaan.

🔸 Tarian Samal-Samal

💃 Tarian Samal-Samal adalah tarian yang dipengaruhi oleh unsur-unsur tradisi Melayu dan Kedayan.
🎭 Ia sering dipersembahkan dalam acara kebudayaan dan perayaan rasmi.
🔹 Keunikan tarian ini:
✅ Menggunakan pergerakan tangan dan badan yang lemah gemalai.
✅ Biasanya ditarikan secara berkumpulan.
✅ Mencerminkan nilai sopan santun dan kesantunan budaya Kedayan.

2. Perayaan Utama Masyarakat Kedayan

🔹 Makan Tahun

📅 Makan Tahun ialah perayaan tradisional suku Kedayan yang diraikan selepas musim menuai padi sebagai tanda kesyukuran.
🔹 Perayaan ini melibatkan:
✅ Kenduri besar-besaran dengan makanan tradisional seperti ambuyat, kelupis, dan pais ikan.
✅ Upacara adat dan doa kesyukuran untuk memohon keberkatan.
✅ Persembahan kebudayaan seperti tarian tradisional dan muzik Kedayan.

Perayaan ini bukan sahaja untuk meraikan hasil tuaian tetapi juga untuk mengeratkan hubungan masyarakat.

🔹 Perayaan Islam (Hari Raya Aidilfitri & Aidiladha)

📌 Sebilangan besar suku Kedayan beragama Islam, jadi mereka menyambut Hari Raya Aidilfitri dan Aidiladha dengan penuh meriah.
🔹 Tradisi yang dilakukan:
✅ Rumah terbuka dengan hidangan tradisional Kedayan.
✅ Ziarah-menziarahi keluarga dan sanak saudara.
✅ Upacara korban (Aidiladha).

🔹 Majlis Berbedak

👰 Majlis Berbedak adalah salah satu adat perkahwinan masyarakat Kedayan yang masih diamalkan hingga kini.
🔹 Majlis ini melibatkan:
✅ Penggunaan bedak sejuk khas yang disapukan ke muka pengantin sebagai simbol penyucian.
✅ Iringan muzik tradisional Kedayan.
✅ Doa selamat untuk kebahagiaan pengantin.

Majlis ini menyerupai adat berbedak dalam perkahwinan Melayu Brunei tetapi dengan sentuhan unik Kedayan.

🔹 Perayaan Tradisional Lain

Selain itu, suku Kedayan turut menyertai perayaan kebudayaan seperti:
✅ Hari Keputeraan Sultan Brunei – Disambut dengan tarian dan acara kebudayaan.
✅ Pesta Menuai (Kaamatan) – Di Sabah, masyarakat Kedayan turut serta dalam sambutan bersama kaum lain.
✅ Pesta Kebudayaan Sabah & Brunei – Menampilkan tarian, makanan, dan permainan tradisional.

Kesimpulan

📌 Tarian Adai-Adai dan Samal-Samal adalah antara tarian utama suku Kedayan, mencerminkan keunikan budaya mereka.
📌 Perayaan Makan Tahun adalah perayaan tradisional terpenting, disertai kenduri dan upacara adat.
📌 Suku Kedayan juga menyambut perayaan Islam dan mengamalkan adat perkahwinan unik seperti Majlis Berbedak.

Muzik Tradisional dan Permainan Rakyat Masyarakat Kedayan

Masyarakat Kedayan mempunyai muzik tradisional dan permainan rakyat yang unik, mencerminkan warisan budaya mereka yang kaya dan berakar dalam kehidupan harian serta adat resam mereka.

🎵 Muzik Tradisional Masyarakat Kedayan

🔸 Gambus

🎸 Gambus ialah alat muzik petik yang sering dimainkan dalam muzik tradisional Kedayan, terutama dalam majlis perkahwinan dan acara kebudayaan.
🔹 Ciri-ciri muzik gambus Kedayan:
✅ Berasal daripada pengaruh Timur Tengah, tetapi dimainkan dengan gaya Kedayan.
✅ Dihasilkan dengan nada yang lembut dan mengasyikkan.
✅ Digunakan untuk mengiringi lagu-lagu berirama zapin dan lagu-lagu rakyat Kedayan.

🔸 Gendang Kedayan

🥁 Gendang Kedayan adalah alat muzik pukul yang sering dimainkan dalam acara adat dan keagamaan.
🔹 Keunikan gendang ini:
✅ Diperbuat daripada kayu dan kulit haiwan (biasanya kulit kambing atau lembu).
✅ Digunakan dalam majlis perkahwinan, Makan Tahun, dan perarakan kebudayaan.
✅ Dipalu mengikut rentak yang dinamik, sama ada perlahan atau rancak bergantung kepada jenis acara.

🔸 Seruling Buluh

🎶 Seruling buluh ialah alat muzik tiupan yang digunakan oleh masyarakat Kedayan, terutama dalam lagu-lagu rakyat dan hiburan tradisional.
🔹 Ciri utama seruling buluh Kedayan:
✅ Diperbuat daripada buluh dan mempunyai beberapa lubang untuk menghasilkan nada berbeza.
✅ Digunakan dalam persembahan solo atau sebagai iringan muzik tarian dan nyanyian.
✅ Mempunyai bunyi lembut dan menenangkan, sesuai untuk suasana santai dan upacara adat.

🔸 Lagu-Lagu Rakyat Kedayan

📀 Lagu rakyat Kedayan sering dinyanyikan bersama alat muzik tradisional seperti gambus dan gendang.
🔹 Antara lagu-lagu rakyat terkenal ialah:
✅ Lagu Adai-Adai – Menceritakan kehidupan nelayan Kedayan.
✅ Lagu Berunsur Nasihat & Pantun – Lagu-lagu ini mengandungi nilai moral dan kisah kehidupan.
✅ Lagu Pengantin – Dinyanyikan dalam majlis perkahwinan sebagai tanda restu dan kebahagiaan.

🎮 Permainan Rakyat Masyarakat Kedayan

🔸 Main Jong (Perahu Layar Mainan)

⛵ Main Jong ialah permainan tradisional di mana perahu layar mini diletakkan di air untuk berlumba.
🔹 Ciri permainan ini:
✅ Biasanya dimainkan oleh kanak-kanak di sungai atau pantai.
✅ Jong (perahu) dibuat daripada kayu ringan dan mempunyai layar kecil.
✅ Perlumbaan diadakan untuk melihat perahu siapa yang paling laju.

🔸 Congkak

🔴 Congkak ialah permainan tradisional yang dimainkan menggunakan papan kayu berlubang dan biji-bijian kecil (biji getah, guli, atau batu kecil).
🔹 Cara bermain:
✅ Setiap pemain perlu menggerakkan biji dalam lubang papan congkak mengikut giliran.
✅ Tujuannya adalah untuk mengumpulkan biji terbanyak dalam "rumah" pemain masing-masing.
✅ Permainan ini melatih strategi dan ketangkasan berfikir.

🔸 Guli (Batu Seremban)

⚪ Guli atau Batu Seremban ialah permainan tradisional yang dimainkan menggunakan batu kecil atau biji guli.
🔹 Cara bermain:
✅ Pemain membaling satu batu ke udara dan mengutip batu lain di tanah sebelum menangkap batu yang dibaling.
✅ Ada pelbagai tahap permainan, daripada mudah hingga lebih mencabar.
✅ Menguji kecekapan tangan dan fokus pemain.

🔸 Main Kelereng (Gasing Kecil)

🌀 Main kelereng atau gasing kecil ialah permainan yang menggunakan guli kaca kecil untuk menumbangkan guli lawan.
🔹 Cara bermain:
✅ Pemain menyusun guli dalam satu bulatan.
✅ Dengan menggunakan guli utama, pemain perlu menembak guli lawan keluar dari bulatan.
✅ Pemain dengan jumlah guli terbanyak yang dikeluarkan dari kawasan permainan akan menang.

Kesimpulan

📌 Gambus, gendang Kedayan, dan seruling buluh adalah alat muzik utama masyarakat Kedayan, sering dimainkan dalam acara kebudayaan dan keagamaan.
📌 Tarian dan lagu rakyat seperti Adai-Adai mengiringi majlis tradisional dan menggambarkan kisah kehidupan masyarakat Kedayan.
📌 Permainan rakyat seperti Main Jong, congkak, batu seremban, dan kelereng bukan sahaja menghiburkan tetapi juga mempunyai nilai sosial dan pendidikan.

👘 Pakaian Tradisional dan 🍛 Makanan Khas Masyarakat Kedayan

Masyarakat Kedayan di Sabah dan Brunei mempunyai pakaian tradisional dan makanan khas yang mencerminkan budaya dan warisan mereka. Berikut adalah perincian mengenai pakaian dan makanan mereka:

👘 Pakaian Tradisional Masyarakat Kedayan

🔸 Pakaian Tradisional Lelaki

👕 Baju Melayu Kedayan

• Sama seperti Baju Melayu Cekak Musang yang dipakai oleh masyarakat Melayu di Malaysia dan Brunei.
• Diperbuat daripada kain satin atau kapas dan berwarna terang atau gelap.
• Dipakai bersama seluar panjang, samping (kain sarung berlipat), dan songkok.

👖 Seluar dan Samping

• Seluar panjang biasanya berwarna sama dengan baju.
• Samping (kain yang diikat di pinggang) diperbuat daripada songket atau kain tenun khas.

🧢 Aksesori Tambahan

• Songkok atau destar (tanjak ikat kepala) sebagai pelengkap pakaian.
• Butang baju yang diperbuat daripada perak atau emas digunakan untuk menambah keindahan pakaian.

🔸 Pakaian Tradisional Wanita

👗 Baju Kurung Kedayan

• Serupa dengan Baju Kurung Melayu tetapi dengan sentuhan unik Kedayan.
• Diperbuat daripada kain satin, kain brokat, atau sutera dengan corak halus.
• Dipadankan dengan selendang atau tudung yang dihiasi sulaman halus.

🩳 Kain Sarung

• Dipakai bersama baju kurung, biasanya daripada kain batik atau tenunan khas.

💎 Aksesori Tradisional

• Wanita Kedayan memakai rantai, gelang, dan subang perak atau emas.
• Kain songket sering digunakan untuk menambah keindahan pakaian mereka.

🍛 Makanan Tradisional Masyarakat Kedayan

Masyarakat Kedayan terkenal dengan makanan tradisional yang sederhana tetapi kaya dengan rasa. Makanan mereka dipengaruhi oleh hasil tempatan seperti beras, ubi kayu, ikan, dan kelapa.

🔸 Ambuyat

🥢 Ambuyat ialah makanan tradisional yang popular di kalangan masyarakat Kedayan, Brunei, dan Bisaya.

• Diperbuat daripada kanji sagu yang dimasak hingga likat dan melekit.
• Dimakan dengan pencicah (cacah) seperti sambal belacan, tempoyak, atau sup ikan.
• Biasanya dimakan menggunakan chandas (sejenis penyepit khas).

🔸 Nasi Kuning Kedayan

🍚 Nasi kuning ialah hidangan nasi yang dimasak dengan santan dan kunyit.

• Berwarna kuning keemasan dan berbau harum.
• Dihidangkan dengan ayam masak merah, rendang, atau ikan goreng.
• Lazimnya dihidangkan semasa majlis kenduri atau perayaan.

🔸 Kelupis

🌿 Kelupis ialah sejenis kuih tradisional yang diperbuat daripada beras pulut.

• Dibungkus dalam daun nyirik atau daun pisang dan dikukus.
• Dimakan bersama kari, rendang, atau sambal udang.
• Biasanya dihidangkan semasa majlis perkahwinan dan perayaan.

🔸 Pais Ikan

🐟 Pais ikan ialah hidangan ikan yang diperap dengan rempah dan dibungkus dalam daun sebelum dibakar.

• Menggunakan ikan segar seperti ikan tenggiri, ikan kembung, atau ikan pari.
• Diperap dengan rempah kunyit, serai, bawang, dan cili untuk memberi rasa yang enak.
• Dimasak dengan cara dibakar atau dikukus dalam daun pisang.

🔸 Kuih Sapit

🍪 Kuih Sapit ialah kuih rangup yang dibuat daripada tepung, santan, dan gula.

• Dituang ke dalam acuan khas dan dibakar hingga rangup.
• Berbentuk seperti lipatan segitiga atau gulungan silinder.
• Dinikmati semasa Hari Raya dan majlis keramaian.

Kesimpulan

📌 Pakaian tradisional Kedayan mirip dengan Baju Melayu dan Baju Kurung tetapi dengan sentuhan unik Kedayan.
📌 Makanan tradisional seperti Ambuyat, Kelupis, dan Pais Ikan mencerminkan warisan kulinari mereka yang kaya dengan rempah dan hasil tempatan.
📌 Kuih-muih seperti Kuih Sapit menjadi hidangan istimewa dalam perayaan dan majlis kenduri.

📜 Adat Resam dan Sejarah Masyarakat Kedayan

Masyarakat Kedayan merupakan salah satu kumpulan etnik yang terdapat di Sabah, Sarawak, dan Brunei. Mereka terkenal dengan budaya pertanian, adat resam yang unik, serta warisan yang kaya dalam perubatan tradisional dan kepercayaan mistik.

📌 Sejarah Masyarakat Kedayan

1️⃣ Asal-Usul

• Masyarakat Kedayan dipercayai berasal dari Brunei dan kemudian berhijrah ke Sabah dan Sarawak.
• Mereka dikatakan mempunyai pertalian rapat dengan masyarakat Melayu Brunei, tetapi memiliki dialek dan budaya yang tersendiri.
• Ada teori yang menyatakan bahawa Kedayan berasal dari keturunan campuran orang Melayu dan suku kaum Dayak yang telah masuk Islam.

2️⃣ Migrasi ke Sabah dan Sarawak

• Masyarakat Kedayan mula berhijrah ke Sabah dan Sarawak sejak zaman pemerintahan Kesultanan Brunei.
• Mereka menetap di beberapa kawasan seperti Beaufort, Sipitang, Papar, Lawas, dan Limbang.

3️⃣ Kepakaran dalam Pertanian

• Kedayan terkenal sebagai petani yang mahir dalam penanaman padi, kelapa, dan ubi kayu.
• Mereka juga pakar dalam perubatan tradisional dan terkenal dengan penggunaan herba untuk rawatan penyakit.

🎭 Adat Resam Masyarakat Kedayan

🔸 Perkahwinan

💍 Adat perkahwinan masyarakat Kedayan mempunyai beberapa peringkat penting:

1. Bertunang – Pihak lelaki akan menghantar wakil untuk merisik dan meminang.
2. Berian – Pihak lelaki akan memberi mas kahwin dalam bentuk wang dan barang-barang tertentu.
3. Akad Nikah – Dilakukan mengikut ajaran Islam dengan upacara doa selamat.
4. Bersanding – Pasangan pengantin akan duduk di atas pelamin dengan pakaian tradisional.
5. Bersilaturrahim – Tetamu akan datang memberi ucapan tahniah dan makan bersama.

🔸 Kepercayaan dan Amalan Tradisional

🧙‍♂️ Perubatan Tradisional dan Ilmu Mistis

• Masyarakat Kedayan terkenal dengan ilmu perubatan tradisional.
• Mereka menggunakan akar kayu, daun herba, dan minyak kelapa untuk merawat penyakit.
• Ada kepercayaan lama mengenai ilmu mistik seperti pagar diri (perlindungan daripada gangguan makhluk halus).

📿 Pantang Larang

• Tidak boleh menyapu rumah waktu malam – dipercayai akan membuang rezeki keluar rumah.
• Tidak boleh makan dalam periuk – dianggap membawa nasib malang kepada keluarga.
• Wanita hamil tidak boleh menjahit waktu malam – dipercayai boleh menyebabkan bayi dalam kandungan mengalami masalah kelahiran.

🎉 Perayaan Masyarakat Kedayan

🔸 Pesta Kerbau (Pesta Babulang)

🐃 Pesta Kerbau merupakan perayaan tradisional masyarakat Kedayan dan Bisaya yang diraikan di Limbang, Sarawak.

• Acara utama ialah perlumbaan kerbau.
• Selain itu, terdapat pertandingan tarian tradisional, permainan rakyat, dan pameran budaya.
• Pesta ini diadakan untuk memperingati warisan pertanian dan hubungan masyarakat Kedayan dengan kerbau.

🔸 Sambutan Hari Raya Aidilfitri dan Aidiladha

• Seperti masyarakat Melayu lain, Kedayan menyambut Hari Raya Aidilfitri dan Aidiladha dengan meriah.
• Mereka menyediakan makanan khas seperti Kelupis, Pais Ikan, dan Nasi Kuning.
• Amalan rumah terbuka sangat popular, di mana tetamu dari pelbagai kaum dijemput untuk menikmati juadah tradisional.

🎶 Muzik Tradisional dan Permainan Rakyat Masyarakat Kedayan

🎵 Muzik Tradisional

• Gendang Kedayan – Sejenis alat muzik gendang besar yang dimainkan dalam majlis keramaian.
• Bebandil – Sejenis gong kecil yang dipukul untuk mengiringi muzik tradisional.
• Gulingtangan – Sejenis alat muzik berbilang gong kecil yang dimainkan secara berkumpulan.

🎲 Permainan Rakyat

• Main Jong – Permainan bot layar mini yang dimainkan di sungai atau laut.
• Sepak Raga – Permainan menggunakan bola rotan yang disepak menggunakan kaki, mirip dengan Sepak Takraw.
• Gasing Kedayan – Gasing yang diperbuat daripada kayu keras dan dimainkan dalam pertandingan.

📌 Kesimpulan

📜 Masyarakat Kedayan mempunyai sejarah panjang yang berkait rapat dengan Brunei dan Kesultanan Melayu.
🎭 Mereka mengekalkan adat perkahwinan tradisional yang unik serta amalan perubatan herba.
🎉 Perayaan utama mereka ialah Pesta Kerbau dan Hari Raya Aidilfitri.
🎶 Muzik tradisional seperti Gendang Kedayan dan Bebandil serta permainan rakyat seperti Main Jong dan Sepak Raga masih dipraktikkan hingga kini.