Lun Bawang

Suku Lun Bawang: Sejarah, Budaya, dan Tradisi

Suku Lun Bawang adalah salah satu suku pribumi yang berasal dari daerah pedalaman Sarawak, Malaysia, serta sebahagian wilayah Sabah dan Kalimantan Utara, Indonesia. Mereka tergolong dalam kelompok etnik Dayak dan mempunyai budaya, bahasa, serta tradisi yang unik.

1. Asal Usul dan Sejarah Suku Lun Bawang

a. Nama "Lun Bawang"

• "Lun" bermaksud orang, manakala "Bawang" bermaksud tanah atau daerah. Oleh itu, "Lun Bawang" boleh diterjemahkan sebagai "Orang Tanah" atau "Orang Pedalaman".
• Mereka juga dikenali sebagai Murut Kalimantan (di Indonesia) dan Murut Laut (di Sabah), tetapi lebih suka dikenali sebagai Lun Bawang.

b. Wilayah Penyebaran

• Malaysia → Banyak ditemui di Sarawak (Lawas, Limbang, Trusan, Ba'kelalan) dan sebahagian Sabah.
• Indonesia → Ramai menetap di Kalimantan Utara (Malinau, Krayan, dan Long Bawan).
• Mereka tinggal di kawasan pergunungan dan hutan, serta hidup dalam komuniti yang erat.

c. Sejarah dan Pengaruh Luar

• Dahulu, suku Lun Bawang dikenali sebagai petani, pemburu, dan nelayan sungai.
• Pada abad ke-19 dan awal abad ke-20, mereka terkenal dengan budaya headhunting (memburu kepala musuh) dalam peperangan antara suku.
• Selepas kedatangan agama Kristian pada awal abad ke-20, banyak tradisi mereka berubah. Mereka mula hidup lebih damai dan menumpukan perhatian kepada pertanian serta pendidikan.

2. Bahasa Lun Bawang

• Mereka bertutur dalam Bahasa Lun Bawang, yang tergolong dalam rumpun bahasa Austronesia.
• Bahasa ini mempunyai persamaan dengan Bahasa Lundayeh, Kelabit, dan Sa'ban, yang digunakan oleh suku Dayak lain di Kalimantan dan Sarawak.
• Disebabkan modernisasi, ramai generasi muda kini lebih kerap menggunakan Bahasa Melayu atau Bahasa Indonesia dalam komunikasi harian.

3. Kehidupan Sosial dan Mata Pencarian

Suku Lun Bawang ialah masyarakat agraris yang bergantung pada hasil bumi dan sumber semula jadi untuk kelangsungan hidup.

a. Pertanian & Perladangan

• Menanam padi sawah dan padi huma (padi ladang).
• Mengusahakan tanaman seperti sayur-sayuran, ubi kayu, dan pisang.
• Sesetengah kawasan juga menanam kopi dan lada hitam untuk perdagangan.

b. Berburu & Meramu

• Dahulu, mereka memburu rusa, babi hutan, dan burung sebagai sumber makanan utama.
• Kini, aktiviti ini semakin berkurangan akibat peraturan hutan dan perubahan gaya hidup.

c. Penternakan

• Lun Bawang terkenal sebagai penternak kerbau dan babi.
• Kerbau memainkan peranan penting dalam kehidupan mereka, termasuk dalam upacara adat.

4. Kepercayaan dan Agama

a. Kepercayaan Animisme (Zaman Dahulu)

Sebelum kedatangan agama Kristian, suku Lun Bawang mengamalkan animisme, iaitu kepercayaan terhadap roh nenek moyang dan alam semula jadi. Antara kepercayaan mereka:

• Roh Nenek Moyang → Mereka percaya bahawa roh nenek moyang masih mengawasi keturunan mereka.
• Pemujaan Alam → Sungai, gunung, dan pokok besar dianggap mempunyai roh penjaga.
• Dukun atau Bomoh → Berperanan sebagai penyembuh dan mengetuai upacara adat.

b. Kristian Sebagai Agama Majoriti

• Sejak awal abad ke-20, misionari dari Borneo Evangelical Mission (BEM) membawa agama Kristian kepada komuniti Lun Bawang.
• Kini, majoriti suku Lun Bawang menganut Kristian Protestan atau Katolik.
• Gereja memainkan peranan penting dalam kehidupan sosial mereka, termasuk dalam pendidikan dan aktiviti komuniti.

5. Adat Perkahwinan Suku Lun Bawang

a. Tradisi Lamaran

• Keluarga lelaki akan menghantar wakil untuk meminang gadis yang ingin dikahwini.
• Jika diterima, keluarga lelaki perlu memberikan "belian" (mas kahwin) seperti wang, emas, atau ternakan.

b. Upacara Perkahwinan Tradisional

• Perkahwinan boleh dijalankan secara adat tradisional atau upacara gereja bagi yang beragama Kristian.
• Pengantin memakai pakaian adat Lun Bawang, yang dihiasi dengan manik-manik dan kain tenunan khas.

c. Pesta Perkahwinan

• Perayaan ini dimeriahkan dengan muzik gong, tarian adat, dan hidangan makanan tradisional.
• Para tetamu biasanya membawa hadiah seperti makanan atau ternakan untuk keluarga pengantin.

6. Muzik dan Tarian Tradisional

a. Alat Muzik Tradisional

1. Gong dan Kulintangan → Dimainkan dalam perayaan dan upacara adat.
2. Suling Buluh (Seruling Bambu) → Digunakan dalam hiburan rakyat dan lagu tradisional.
3. Tawak-Tawak → Sejenis gong besar yang dimainkan dalam acara adat.

b. Tarian Tradisional

1. Tarian Datun Julud → Tarian lembut yang dipersembahkan oleh wanita semasa pesta panen atau perkahwinan.
2. Tarian Perang → Dahulu dipersembahkan oleh lelaki untuk menunjukkan keberanian dan kemahiran dalam peperangan. Kini, ia sering ditampilkan dalam festival budaya.

7. Pesta dan Perayaan Adat

a. Irau Aco Lun Bawang

• Festival tahunan terbesar suku Lun Bawang di Sarawak.
• Menampilkan tarian, muzik, sukan rakyat, dan pameran budaya.

b. Pesta Panen

• Sambutan untuk mensyukuri hasil tuaian.
• Diraikan dengan tarian, nyanyian, dan jamuan bersama.

c. Upacara Kematian

• Mengikuti tradisi Kristian, dengan penguburan di tanah perkuburan keluarga.
• Dahulu, mereka percaya bahawa roh si mati akan kembali ke alam leluhur.

Kesimpulan

Suku Lun Bawang merupakan masyarakat pribumi yang kaya dengan budaya dan tradisi.

1. Muzik dan tarian mereka mempunyai pengaruh Dayak, dengan alat muzik seperti gong dan suling buluh.
2. Sistem sosial mereka menekankan gotong-royong dan kebersamaan dalam komuniti.
3. Seiring modernisasi, ramai mula beralih kepada pendidikan dan pekerjaan di bandar, tetapi mereka masih berusaha memelihara identiti budaya mereka.

Suku Lun Bawang: Pakaian Adat, Makanan Tradisional, dan Struktur Sosial

Suku Lun Bawang ialah salah satu suku pribumi di Sarawak, Malaysia, serta sebahagian di Sabah dan Kalimantan Utara, Indonesia. Mereka tergolong dalam kumpulan Dayak dan memiliki budaya, bahasa, serta tradisi yang unik.

1. Pakaian Adat Suku Lun Bawang

Pakaian adat suku Lun Bawang terkenal dengan tenunan tangan, warna-warna cerah, serta perhiasan manik-manik. Ia sering dipakai dalam upacara adat, perkahwinan, festival budaya, dan persembahan tarian tradisional.

a. Pakaian Adat Wanita

1. Baju Kurung Lun Bawang

   • Mirip dengan baju kurung tradisional Melayu, tetapi lebih pendek dan dihiasi dengan manik-manik berwarna-warni.
   • Biasanya berwarna hitam atau merah dengan corak khas Lun Bawang.

2. Ta'ah (Kain Sarung)

   • Kain panjang yang dililitkan di pinggang, biasanya diperbuat daripada tenunan tradisional.

3. Perhiasan Manik-manik

   • Wanita Lun Bawang memakai rantai manik-manik di leher dan pergelangan tangan.
   • Warna dan corak manik-manik melambangkan status sosial seseorang.

4. Sigay (Ikat Kepala)

   • Dipakai oleh wanita bangsawan atau penari tradisional.
   • Diperbuat daripada kain dan dihiasi dengan emas atau perak.

b. Pakaian Adat Lelaki

1. Baju dan Seluar Hitam

   • Lelaki memakai baju berlengan panjang berwarna hitam atau merah, biasanya daripada kain tebal.

2. Cawat (Abet)

   • Dahulu, lelaki Lun Bawang hanya memakai cawat yang diperbuat daripada kulit kayu atau kain tenun.
   • Kini, mereka lebih banyak memakai seluar panjang dalam acara adat.

3. Ikek (Ikat Pinggang Manik-manik)

   • Dihiasi dengan corak khas dan dipakai di pinggang.

4. Senjata Tradisional

   • Lelaki sering membawa mandau (parang panjang Dayak) atau tombak sebagai sebahagian daripada pakaian adat mereka.

2. Makanan Tradisional Suku Lun Bawang

Makanan tradisional suku Lun Bawang berasaskan hasil pertanian seperti beras, sayur-sayuran, dan daging (babi, ayam kampung, atau ikan sungai).

a. Nuba Laya (Nasi Lunak)

• Nasi yang dimasak sehingga lembut dan dibungkus dengan daun.
• Ia adalah makanan utama suku Lun Bawang dan sering dimakan dengan lauk seperti ikan atau daging.

b. Luba’ Laya

• Diperbuat daripada beras merah yang dimasak sehingga lembut.
• Selalu dihidangkan dalam acara adat dan festival.

c. Pinaram

• Kuih tradisional berbentuk bulat, diperbuat daripada tepung beras dan gula merah.
• Rasanya manis dan rangup, sering dihidangkan ketika perayaan atau menerima tetamu.

d. Umai Ikan

• Ikan segar yang direndam dengan air limau dan garam, mirip dengan sashimi Jepun atau ceviche Amerika Latin.

e. Daging Salai (Telu’)

• Daging babi, ayam, atau ikan yang diasapkan selama beberapa hari untuk diawetkan.
• Ia boleh bertahan lama dan menjadi makanan utama semasa musim hujan.

f. Sup Daun Ubi

• Sayur yang dimasak dengan santan dan kadangkala dicampur dengan ikan masin.

g. Tuak Beras

• Minuman fermentasi tradisional yang diperbuat daripada beras.
• Biasanya digunakan dalam acara adat dan perayaan.

3. Struktur Sosial Suku Lun Bawang

a. Sistem Kepimpinan

Dahulu, suku Lun Bawang mempunyai sistem kepimpinan tradisional yang dipanggil "Lun Tau" atau ketua suku. Ketua suku bertanggungjawab untuk:

• Menyelesaikan perselisihan dalam komuniti.
• Memimpin upacara adat dan festival.
• Mengatur pembahagian hasil pertanian dan perburuan.

Kini, sistem ketua suku masih ada tetapi lebih bersifat simbolik, kerana kebanyakan keputusan diambil oleh kerajaan tempatan.

b. Sistem Kekeluargaan

• Suku Lun Bawang mempunyai hubungan kekeluargaan yang sangat erat.
• Mereka tinggal dalam kumpulan besar yang terdiri daripada beberapa keluarga inti.
• Beberapa istilah kekeluargaan dalam bahasa Lun Bawang:
  • Ama’ = Bapa
  • Ina’ = Ibu
  • Idu’ = Datuk/Nenek
  • Tetu’ = Saudara lelaki/saudara perempuan

c. Sistem Gotong-royong (Ngupi)

• Gotong-royong ialah nilai penting dalam kehidupan mereka.
• Mereka bekerjasama dalam bercucuk tanam, membina rumah, dan mengadakan upacara adat.
• Tradisi gotong-royong ini dipanggil "Ngupi", di mana satu keluarga membantu keluarga lain dengan harapan akan dibantu semula pada masa depan.

d. Peranan Jantina dalam Masyarakat

• Lelaki: Bertanggungjawab atas berburu, bercucuk tanam, dan membina rumah.
• Wanita: Mengurus rumah, menenun kain, memasak, dan menjaga anak-anak.
• Meskipun terdapat pembahagian tugas berdasarkan jantina, suku Lun Bawang memberikan peluang yang sama kepada lelaki dan wanita dalam pendidikan serta kepimpinan.

e. Undang-undang Adat (Adat Isun Isun)

Suku Lun Bawang mempunyai sistem undang-undang adat yang dikenali sebagai "Adat Isun Isun", yang mengatur pelbagai aspek kehidupan, seperti:

1. Perkahwinan
   • Perkahwinan diatur dalam hukum adat, dan terdapat denda jika seorang lelaki melarikan gadis tanpa izin.
2. Hukum Pidana Adat
   • Jika berlaku pencurian atau perselisihan, denda akan diberikan dalam bentuk kerbau atau babi.
3. Perdamaian Antara Suku
   • Pada zaman dahulu, suku Lun Bawang mengamalkan sistem "Hukum Darah", di mana jika seseorang membunuh anggota suku lain, suku pelaku perlu membayar ganti rugi dengan ternakan atau wanita sebagai isteri bagi keluarga mangsa.

Kini, undang-undang adat masih diamalkan tetapi tidak lagi seketat dahulu kerana undang-undang negara sudah dikuatkuasakan.

Kesimpulan

Suku Lun Bawang mempunyai budaya yang kaya, termasuk dalam pakaian adat, makanan tradisional, dan struktur sosial mereka.

1. Pakaian adat mereka dihiasi dengan manik-manik berwarna-warni dan kain tenun khas.
2. Makanan tradisional mereka berasaskan beras, daging salai, dan sayur-sayuran alami, dengan hidangan utama seperti Nuba Laya dan Pinaram.
3. Struktur sosial mereka menekankan kepimpinan adat, gotong-royong, dan undang-undang adat dalam kehidupan harian.

Walaupun modernisasi telah mengubah banyak aspek kehidupan mereka, suku Lun Bawang masih mengekalkan identiti budaya mereka melalui festival budaya, seni tradisional, dan adat istiadat.