Iranun

Kaum Iranun atau Illanun ialah salah satu penduduk bumiputera Sabah. Perkataan Iranun diertikata dalam bahasa melayu ialah berkasih-kasihan. Berkasih-kasihan bermaksud wujudnya sistem hubungan sosial yang erat sehingga terikatnya tali persaudaraan yang amat intim, berlandaskan sistem kerjasama dan gotong-royong.

Selain daripada itu, irranun adalah kaum yang amat terkenal dengan kebolehan mereka di lautan,menurut cerita pada zaman dahulu irranun ini pernah menjadi salah satu musuh utama syarikat borneo utara, iaitu pedagang daripada british dan juga pernah menjajah negeri sabah oleh kerana itu kebanyakan kapal pedagang yang singgah di sabah akan dirompak oleh suku irranun sehinggalah mereka ini kebanyakannya diberikan gelaran sebagai  'datu' disebabkan atas keberanian mereka menumpaskan kapal-kapal dagang yang mempunyai kelengkapan senjata meriam dan senapang. 

Mereka menyerang kapal pedagang ini hanya dengan mengunakan senjata seperti parang dan ilmu yang diperturunkan oleh kaum mereka . Rompakan ini dilakukan oleh mereka bukan hanya untuk melakukan rompakan sahaja,tetapi tujuan utama mereka adalah untuk merampas kembali hak mereka yang telah di rampas oleh orang-orang daripada barat semasa pada zaman itu.Kaum irranun ini juga amat dikenali disebabkan ilmu yang hebat dalam seni mempertahankan diri untuk tujuan mempertahankan hak mereka.

Kebanyakannya Kaum ini menjadikan penempatan mereka di kawasan persisiran pantai. Namun ada juga sebahagian kaum ini tinggal dan menjadi penduduk di bahagian luar persisiran pantai masuk ke kawasan seperti pekan dan daerah. Kaum Iranun ini kebanyaknya menetap di daerah Kota Belud, Antaranya kampung Pantai Emas, Kaguraan, Kota Peladok, Tamau,Marabau, Payas-Payas, Marampayan, Kota Bongan, dan lain-lain. Selain daripada daerah Kota Belud, Kaum Iranun ini juga tinggal dan menetap di daerah Lahad Datu, Kudat dan Kota Kinabalu.

Kaum Iranun juga mempunyai dialek atau bahasa yang tersendiri yang dikenali sebagai basa Iranun. Bahasa Iranun ini tergolong dalam kumpulan bahasa Hesperonesia, ia di kategorikan dalam kumpulan bahasa Austronesia (Encyclopedia of World Culture, 1993: 101). Sesuatu yang amat menarik tentang bahasa Irranun ini ialah wujudnya perbezaan bahasa dialek,logat di antara satu kawasan dengan kawasan yang lain. Contohnya dialek Kaguraan dan dialek Marampayan. Perkara ini juga dikesan dengan perbezaan dialek Iranun yang dituturkan di kawasan Tungku, Lahad Datu di pantai timur Sabah dan dialek Iranun di pantai barat Sabah (Datu Bandira Datu Alang, 1992: 73-4). Walaupun terdapat perbezaan di antara dialek kaum ini, faktor ini bukanlah penghalang bagi mereka berinteraksi di antara satu dengan yang lain. Perbezaan Dialek ini masih ditahap saling memahami di antara dialek tersebut masih tinggi dan masih membolehkan mereka berinteraksi diantara mereka dengan baik. Bahasa Iranun Marampayan ini dianggap sebagai bahasa Iranun baku dan digunakan penutur,penggunaan bahasa Iranun di Sabah.
.